Tháp Nhạn Phú Yên – Di tích Quốc gia Đặc biệt của Văn hóa Chăm Pa

Tháp Nhạn – Biểu tượng văn hóa Chăm Pa tại Phú Yên

Nằm bên bờ bắc sông Đà Rằng (hay sông Ba), Tháp Nhạn không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là biểu tượng văn hóa của thành phố Tuy Hòa, kết hợp hài hòa với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ của núi Nhạn và dòng sông, tạo nên bức tranh sơn thủy hữu tình.

Với kiến trúc độc đáo, truyền thuyết huyền bí, và các sự kiện văn hóa đặc sắc, Tháp Nhạn thu hút du khách yêu lịch sử, kiến trúc, và những tín đồ “sống ảo” muốn ghi lại vẻ đẹp cổ kính của xứ “hoa vàng trên cỏ xanh”.

Lịch sử và truyền thuyết Tháp Nhạn

Tháp Nhạn được xây dựng bởi người Chăm sinh sống ở lưu vực châu thổ sông Ba, mang tên gọi trong tiếng Ê-Đê và Jarai là Yang Kơ Hmeng (Tháp Thần Linh). Công trình này là nơi thờ phụng Thiên Y A Na (hay Poh Inư Nagar), vị nữ thần Mẹ Xứ Sở trong tín ngưỡng Chăm Pa, biểu tượng cho sự sinh sôi, phồn thực và bảo vệ dân chúng.

Có nhiều truyền thuyết về nguồn gốc Tháp Nhạn:

1. Truyền thuyết Thiên Y A Na: Tương truyền, nàng tiên nữ Thiên Y A Na giáng trần, dạy người dân Chăm Pa cách cày cấy, dệt vải, kéo sợi để mưu sinh. Sau khi trở về cõi tiên, người dân xây tháp để thờ phụng và tri ân công ơn của bà. Bức tượng Thánh Mẫu Thiên Y A Na hiện được đặt trong tháp, là tâm điểm của các lễ cúng.

2. Truyền thuyết người khổng lồ: Xưa kia, Tuy Hòa là vùng đầm lầy bị thủy quái quấy nhiễu. Ông Trời sai người khổng lồ gánh đất lấp đầm. Khi gần hoàn thành, do vội về trời, đòn gánh gãy, đá rơi tạo thành núi Chóp Chài và Tháp Nhạn.

3. Tên gọi “Nhạn”: Tên “Tháp Nhạn” xuất phát từ việc núi Nhạn là nơi nhiều chim nhạn sinh sống và làm tổ. Ngoài ra, hình dáng núi được cho là giống một con chim nhạn đang sải cánh, góp phần tạo nên tên gọi này.

Tháp Nhạn cũng phản ánh sự giao thoa văn hóa giữa người Chăm và người Việt trong quá trình khai phá Phú Yên vào thế kỷ 16, thể hiện tinh thần đoàn kết và hòa hiếu giữa hai dân tộc.

Vì sao nên ghé thăm Tháp Nhạn?

1. Kiến trúc Chăm Pa độc đáo: Tháp Nhạn sở hữu phong cách kiến trúc chuyển tiếp giữa Mỹ Sơn A1 và Bình Định, với cấu trúc hình vuông, gạch nung bền vững, và các họa tiết điêu khắc tinh xảo, thể hiện tài hoa của người Chăm cổ.

2. Giá trị lịch sử: Là một trong số ít tháp Chăm còn tương đối nguyên vẹn tại Phú Yên, tháp lưu giữ dấu ấn văn hóa Chăm Pa và lịch sử hơn 800 năm.

3. Cảnh quan tuyệt đẹp: Từ đỉnh núi Nhạn, du khách có thể ngắm toàn cảnh thành phố Tuy Hòa, sông Đà Rằng uốn lượn, và biển Đông xa xa, đặc biệt đẹp vào bình minh hoặc hoàng hôn.

4. Check-in sống ảo: Vẻ cổ kính rêu phong của tháp, kết hợp với ánh đèn lung linh vào ban đêm, là bối cảnh lý tưởng cho những bức ảnh nghệ thuật.

5. Sự kiện văn hóa: Tháp Nhạn là nơi tổ chức các lễ hội lớn như Hội thơ Nguyên Tiêu (rằm tháng Giêng) và Lễ Vía Bà Thiên Y A Na (20-23/3 âm lịch), thu hút đông đảo du khách và nghệ sĩ.

Hướng dẫn di chuyển đến Tháp Nhạn

Tháp Nhạn nằm ngay trung tâm thành phố Tuy Hòa, tại số 72 Lê Trung Kiên, phường 1, rất thuận tiện để di chuyển:

• Từ Ga Tuy Hòa:

  • Đi dọc đường Lê Trung Kiên, qua ngã tư Tản Đà khoảng 100 m, rẽ trái vào con đường nhỏ, đi thêm 200 m là đến chân núi Nhạn. Tổng quãng đường khoảng 3,5 km, mất 7-10 phút bằng xe máy hoặc taxi.

• Phương tiện:

  • Xe máy: Thuê xe máy (giá 100.000-150.000 VNĐ/ngày) là lựa chọn phổ biến, phù hợp để khám phá cung đường thoáng đãng.

  • Taxi: Giá cước nội thành khoảng 50.000-100.000 VNĐ/chuyến. Gợi ý sử dụng taxi công nghệ Xanh SM, thân thiện với môi trường.

  • Xe điện: Tại bãi gửi xe dưới chân núi có dịch vụ xe điện đưa đón lên đỉnh, giá 15.000 VNĐ/người/khứ hồi.

  • Đi bộ: Từ trung tâm Tuy Hòa, mất khoảng 20 phút đi bộ, phù hợp cho những ai muốn tập thể dục và ngắm cảnh.

• Đường lên tháp: Có hai lựa chọn:

  • Đường nhựa: Quanh co, hơi dốc nhưng dễ đi, phù hợp cho xe máy hoặc xe điện.

  • Đường bậc thang: Dành cho người đi bộ, mất khoảng 15-20 phút để lên đỉnh, cần chú ý xe cộ vì đường khá đông vào buổi tối.

Lưu ý: Bãi gửi xe dưới chân núi có giá khoảng 5.000-10.000 VNĐ/xe máy, miễn phí gửi xe tại một số thời điểm.

Giá vé và thời gian tham quan

• Giá vé: Miễn phí tham quan.

• Giờ mở cửa: 5:00 – 23:00 hàng ngày. Ban đêm, tháp được chiếu sáng, tạo vẻ lung linh huyền ảo.

• Thời điểm lý tưởng:

  • Tháng 1-8 (mùa khô): Thời tiết mát mẻ, khô ráo, thích hợp để tham quan và chụp ảnh. Đặc biệt, tháng 3-4 có khí hậu dễ chịu, ít khách du lịch.

  • Rằm tháng Giêng: Diễn ra Hội thơ Nguyên Tiêu, với các chương trình thơ ca và biểu diễn nghệ thuật.

  • 20-23/3 âm lịch: Lễ Vía Bà Thiên Y A Na, thu hút người dân và đồng bào Chăm từ Ninh Thuận, Bình Thuận, với các hoạt động múa hầu bóng và dâng lễ vật.

• Thời gian chụp ảnh đẹp: Bình minh (5:30-6:30) và hoàng hôn (17:00-18:00), khi ánh sáng tạo hiệu ứng rực rỡ trên tháp và cảnh quan xung quanh.

Kiến trúc độc đáo của Tháp Nhạn

Tháp Nhạn cao khoảng 23,5 m, có cấu trúc hình vuông, mỗi cạnh chân tháp dài 10 m, gồm ba phần chính: đế tháp, thân tháp, và mái tháp.

• Đế tháp: Hình vuông, ốp đá sa thạch, tượng trưng cho đất, được xây lùi dần để ôm sát thân tháp, tạo độ vững chãi.

• Thân tháp: Cao, đồ sộ, màu nâu đỏ rực rỡ, trang trí các họa tiết hoa văn và cửa giả mang ý nghĩa tôn giáo. Cửa tháp hướng Đông, dẫn vào không gian thờ cúng nhỏ với tượng Thánh Mẫu Thiên Y A Na.

• Mái tháp: Gồm nhiều lớp xếp chồng, thu nhỏ dần, trên đỉnh là tượng Linga bằng đá, biểu tượng của thần Shiva và tín ngưỡng phồn thực Chăm Pa.

Tháp được xây bằng gạch nung xếp khít, không dùng vữa nhưng cực kỳ chắc chắn, nhẹ hơn gạch thông thường 1,3 lần. Bí ẩn về chất kết dính (có thể từ keo cây dầu rái) vẫn là câu hỏi chưa có lời giải, thể hiện tài năng vượt trội của người Chăm cổ.

Gần tháp có một bia đá khắc chữ Phạn cổ, cao 1,3 m, chạm hình cánh sen, được xem là thư tịch duy nhất còn sót lại, mang giá trị khảo cổ cao.

Những trải nghiệm không thể bỏ lỡ tại Tháp Nhạn

1. Ngắm toàn cảnh Tuy Hòa: Từ đỉnh núi Nhạn, chiêm ngưỡng thành phố Tuy Hòa, sông Đà Rằng, và biển Đông, đặc biệt đẹp vào bình minh hoặc khi thành phố lên đèn.

2. Khám phá kiến trúc Chăm Pa: Tìm hiểu các họa tiết chạm khắc, tượng Linga, và không gian thờ cúng bên trong tháp, cảm nhận sự huyền bí của văn hóa Chăm.

3. Check-in sống ảo: Chụp ảnh với tháp cổ kính, bia đá, hoặc khung cảnh núi sông. Ban đêm, ánh đèn chiếu sáng làm tháp lung linh, lý tưởng cho ảnh nghệ thuật.

4. Tham gia lễ hội:

   • Hội thơ Nguyên Tiêu (rằm tháng Giêng): Gặp gỡ các thi sĩ, thưởng thức thơ ca và biểu diễn dân ca, bài chòi.

   • Lễ Vía Bà Thiên Y A Na (20-23/3 âm lịch): Trải nghiệm các nghi thức cúng lễ, múa hầu bóng, và không khí tâm linh sôi động.

   • Chương trình nghệ thuật: Diễn ra tối thứ Bảy hàng tuần (19:30) tại sân tháp, với các tiết mục múa hát truyền thống và đàn đá Phú Yên.

5. Thưởng thức ẩm thực: Dưới chân núi Nhạn có các quán bán bánh bèo chén, nước mía, hoặc sữa đậu nành, giá từ 10.000-30.000 VNĐ/món, phù hợp để nghỉ chân.

6. Khám phá lân cận: Kết hợp tham quan Bãi Xép (14 km), Ghềnh Đá Đĩa (35 km), hoặc Nhà thờ Mằng Lăng (35 km) để làm phong phú hành trình.

Lưu ý khi tham quan Tháp Nhạn

• Trang phục: Mặc quần áo lịch sự, tránh trang phục hở hang để tôn trọng không gian tâm linh.

• An toàn: Đường lên tháp hơi dốc, cần cẩn thận khi đi bộ hoặc chạy xe, đặc biệt vào ban đêm vì đông người. Mang giày chống trượt và chú ý xe cộ.

• Bảo vệ môi trường: Không xả rác trong khuôn viên tháp (rộng khoảng 1.000 m², được lát gạch sạch sẽ).

• Thời tiết: Mang mũ, kem chống nắng nếu tham quan ban ngày. Kiểm tra dự báo thời tiết vì mùa mưa (tháng 9-12) có thể làm đường trơn.

• Chỗ nghỉ: Tuy Hòa có nhiều khách sạn như Mandala Hotel & Spa (1.355.000 VNĐ/đêm), Rosa Alba Resort (chuẩn 5 sao), hoặc homestay giá rẻ (300.000-500.000 VNĐ/đêm).

• Quà lưu niệm: Mua nước mắm Phú Yên, khô cá ngừ, hoặc bánh ít lá gai làm quà.

Kết luận

Tháp Nhạn Phú Yên là một di sản văn hóa quý giá, nơi lưu giữ hơn 800 năm lịch sử Chăm Pa và sự giao thoa Việt-Chăm. Với kiến trúc độc đáo, truyền thuyết huyền bí, và cảnh quan tuyệt đẹp, tháp không chỉ là điểm đến tâm linh mà còn là nơi để du khách khám phá vẻ đẹp cổ kính và bình yên của Tuy Hòa. Dù bạn muốn tìm hiểu văn hóa, săn ảnh đẹp, hay tham gia các lễ hội sôi động, Tháp Nhạn chắc chắn sẽ để lại dấu ấn khó quên. Hãy lên kế hoạch ghé thăm “hòn ngọc” này để cảm nhận hơi thở lịch sử và vẻ đẹp của xứ Nẫu!